Các nước Phương Tây và Bắc Mỹ mà đại diện là nước Hoa Kỳ – vốn đã có một vai trò độc quyền trong lĩnh vực sản xuất và chế tạo, tuy nhiên nền kinh tế Mỹ gần như thiếu thốn nhiều sản phẩm tiêu dùng.
Do đánh giá không thấy sớm được vai trò của quản lý chất lượng sản phẩm trong nền sản xuất công nghiệp cho nên cuộc cách mạng chất lượng của Hoa Kỳ mới chỉ thực sự bắt đầu vào những năm 1980, sau khi được thức tỉnh bởi nhan đề của một tờ báo “Nếu Nhật Bản có thể… tại sao chúng ta không thể”. Điều này cho thấy sự thay đổi nhanh chóng trong cách suy nghĩ về chất lượng của Hoa Kỳ. Sự thành công của người Nhật Bản trong cuộc cách mạng áp dụng quản lý chất lượng từ việc tận dụng kinh nghiệm và tri thức của các nhà khoa học Hoa Kỳ đã làm cho các nhà công nghiệp Hoa Kỳ tỉnh ngộ. Hầu hết các công ty lớn của Mỹ bắt đầu triển khai thực hiện chiến dịch cải tiến chất lượng. Từ những năm 1990 trở đi, chính sách chất lượng được coi là chính sách kinh doanh chính. Các lĩnh vực khác như chăm sóc sức khỏe, giáo dục, hoạt động của chính phủ cũng bắt đầu quan tâm đến chất lượng.
Tuy nhiên, không giống như Nhật Bản, tại Hoa Kỳ cách tiếp cận hoạt động quản lý chất lượng lại từ dưới lên có nghĩa là, khi Nhà nước chưa có những quy định trong chiến lược lớn nào về Quản lý chất lượng thì các doanh nghiệp đã tập trung lại cùng xây dựng, tạo chuẩn mực chung cho chất lượng sản phẩm, hàng hóa đó là nguyên nhân tại sao Hệ thống tiêu chuẩn hóa của Hoa Kỳ phát triển nhất thế giới. Doanh nghiệp tự áp dụng các công cụ quản lý hoặc thực hiện theo yêu cầu của các Hiệp hội mà họ là thành viên, các tiêu chuẩn được xây dựng từ các doanh nghiệp và thông qua các tổ chức tiêu chuẩn hóa để họ ban bố trở thành tiêu chuẩn của các cơ quan ban hành tiêu chuẩn như: ANSI, ASTM, đều là cơ quan tư nhân và cứ thế tạo ra diện mạo quản lý riêng của nước Hoa Kỳ, Chính phủ Hoa Kỳ chỉ là người giám sát việc thực hiện các Luật liên quan đến an toàn và đảm bảo sức khỏe.
Hệ thống tiêu chuẩn hoá (TCH) Hoa Kỳ đã trải qua hơn 100 năm hình thành và phát triển kể từ khi hàng loạt các tổ chức xây dựng tiêu chuẩn đã được thành lập vào những năm cuối thế kỷ XIX, với sự phát triển mạnh mẽ về số lượng tổ chức xây dựng tiêu chuẩn, số lượng tiêu chuẩn được xây dựng trong suốt thế kỷ XX và định hướng phát triển theo Chiến lược Tiêu chuẩn quốc gia trong những năm gần đây và những năm tiếp sau.
Khác với các hệ thống TCH của Châu Âu với những nét đặc trưng nổi bật về mức độ quy hoạch hóa và mức độ tổ chức cao, hệ thống TCH Hoa Kỳ ngay từ những ngày đầu cũng như trong suốt thời gian phát triển cho đến nay luôn luôn thể hiện là một hệ thống phi tập trung, phân nhiệm một cách tự nhiên theo lĩnh vực và bao gồm rất nhiều các tổ chức xây dựng tiêu chuẩn (Standards Developing Organizations – SDO) tư nhân độc lập với nhau. Tuy nhiên, có thể dễ dàng nhận ra rằng các SDO đó đều hướng hoạt động của mình vào việc phục vụ những nhu cầu cụ thể của các ngành công nghiệp, Chính phủ và người tiêu dùng góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm, hàng hóa Hoa Kỳ trên thị trường toàn cầu.
Sự thành lập và phát triển của các tổ chức xây dựng tiêu chuẩn tư nhân
Nhu cầu về các kết cấu an toàn, có hiệu quả kinh tế cao phục vụ cho việc xây dựng cầu cống và đường xá đã dẫn đến sự ra đời của hiệp hội quốc tế về Thử nghiệm và Vật liệu (Iternational Association for Testing and Matrials) vào năm 1896. Hiệp hội này đã gánh vác nhiệm vụ xây dựng các phương pháp thử tiêu chuẩn hóa đối với vật liệu. Hai năm sau đó (1898), một bộ phận của Hiệp hội này đã tách ra và trở thành Hội thử nghiệm và Vật liệu Hoa Kỳ (American Society for Testing and Matrials – ASTM). ASTM đã ban hành tiêu chuẩn ASTM đầu tiên (về ray đường sắt chữ T) vào năm 1901 và trở thành một tổ chức độc lập vào năm 1902. Năm 2001, ASTM đã đổi tên thành ASTM International. Hiện nay, ASTM International là một trong những tổ chức tiêu chuẩn tư nhân lớn nhất của Hoa Kỳ cả về phạm vi hoạt động ở tầng quốc tế và số lượng tiêu chuẩn đã xây dựng.
ASTM hiện có 145 ban kỹ thuật, hơn 12000 tiêu chuẩn ASTM hiện hành và huy động được sự tham gia của khoảng 32500 chuyên gia kỹ thuật của 125 nước vào hoạt động xây dựng tiêu chuẩn ASTM [ ].
Một tổ chức tiêu chuẩn tư nhân khác đã được thành lập trước cả ASTM, đó là Hội kỹ thuật Cơ khí Hoa Kỳ (American Society of Mechanical Engineering – ASME). ASME được thành lập năm 1880 nhưng đến năm 1914 mới ban hành quy chuẩn đầu tiên (về quy phạm nồi hơi). Điều đáng chú ý là tiêu chuẩn này hiện nay vẫn là tiêu chuẩn bắt buộc áp dụng không chỉ ở nước Hoa Kỳ mà còn ở nhiều nước khác trên thế giới.
Hội Kỹ sư ô tô (Society of Automotive Engineers – SAE) được thành lập năm 1910 đã có những đóng góp tích cực, quan trọng trong ngành công nghiệp ô tô của nước Hoa Kỳ và thế giới. Tiêu chuẩn SAE về ký hiệu dấu sử dụng cho động cơ là tiêu chuẩn hiện đang được sử dụng rộng rãi trên thế giới.
Rất nhiều người tiêu dùng đã quen thuộc với dấu UL gắn trên hàng loạt sản phẩm, đặc biệt là các sản phẩm điện và bình chữa cháy. Tổ chức Hợp tác giữa các phòng thí nghiệm (Underwriters Laboratories – UL) được thành lập năm 1894 với 3 sứ mệnh chính: Cung cấp dịch vụ thử nghiệm sản phẩm và vật liệu liên quan đến những nguy hiểm tác động đến cuộc sống hoặc tài sản, lập danh mục các sản phẩm, hàng hóa an toàn và xây dựng tiêu chuẩn.
Ngoài ra, còn có hàng loạt các tổ chức tiêu chuẩn khác đã được thành lập như:
Nhiều SDO của Hoa Kỳ hiện không chỉ hoạt động trong phạm vi nội địa Hoa Kỳ mà còn hướng hoạt động của mình ra nước ngoài thông qua nhiều hình thức khác nhau, trong đó có việc ký kết văn bản hợp tác với các tổ chức tiêu chuẩn nước ngoài. Ví dụ: ASTM đã ký 45 văn bản hợp tác với nước ngoài; hàng nghìn chuyên gia kỹ thuật nước ngoài đang tham gia hoạt động ban kỹ thuật của ASTM với tư cách thành viên; 40% tiêu chuẩn ASTM được phát hành hàng năm ở nước ngoài,…
Hoạt động xây dựng tiêu chuẩn ở Hoa Kỳ
Hệ thống TCH Hoa Kỳ, với các tổ chức xây dựng tiêu chuẩn tự nguyện áp dụng đã được thành lập và hiện đang hoạt động tại Hoa Kỳ trong đó có các SDO và các tổ chức có hoạt động tiêu chuẩn (standirdizing bodies/organizations), là một hệ thống mềm dẻo, linh hoạt bao gồm các tổ chức hoạt động độc lập với nhau.
Sự hình thành và phát triển của hệ thống TCH Hoa Kỳ hoàn toàn phù hợp với bản chất của nền kinh tế Hoa Kỳ trong một xã hội chủ yếu dựa trên cơ sở các giá trị Hoa Kỳ định hướng thị trường, sự đa dạng về nhu cầu và niềm tin vào sự phát triển và sáng tạo trong bối cảnh không có sự kiểm soát mà chỉ có sự tham gia từ phía Chính phủ. Tiêu chuẩn được xây dựng để đáp ứng nhu cầu cụ thể của các ngành công nghiệp, cơ quan Chính phủ và người tiêu dùng. Tính tự nguyện của hệ thống TCH Hoa Kỳ được thể hiện cả trong hoạt động xây dựng tiêu chuẩn lẫn áp dụng tiêu chuẩn và được định hướng bởi nhu cầu của các bên liên quan.
Trong hệ thống này, các chủ thể xây dựng tiêu chuẩn chính là các SDO và các tập đoàn (consortia), trong đó các SDO thường xây dựng các tiêu chuẩn đồng thuận, tự nguyện áp dụng theo phương pháp ban kỹ thuật (Committee method) còn các tập đoàn thường xây dựng các tiêu chuẩn của riêng họ theo phương pháp tham vấn – thảo luận (Canvass method).
Các tiêu chuẩn tự nguyện áp dụng được các SDO xây dựng theo thủ tục, quy trình dựa trên những nguyên tắc minh bạch, công khai, đồng thuận với sự phối hợp chặt chẽ với các bên liên quan. Trong khi đó, tiêu chuẩn của các tập đoàn do các công ty thành viên trong tập đoàn xây dựng nhằm đáp ứng nhu cầu cụ thể của thị trường. Các tiêu chuẩn này có thể là những giải pháp được đưa ra để giải quyết những vấn đề cụ thể, do đó các công ty thành viên được khuyến khích tham gia và đóng góp kinh phí cho quá trình xây dựng chúng. Các tiêu chuẩn tập đoàn thường là tiêu chuẩn phi chính thức (Defacto standards) đề cập đến các vấn đề công nghệ và được xây dựng không theo các nguyên tắc trên.
Các SDO ở Hoa Kỳ cũng rất đa dạng, bao gồm các tổ chức tiêu chuẩn là các tổ chức có hoạt động tiêu chuẩn hóa này hoạt động phi lợi nhuận, hoạt động trên cơ sở nguồn thu chính từ phát hành tiêu chuẩn và cung cấp các dịch vụ liên quan đến tiêu chuẩn. Các tổ chức này là những tổ chức hợp tác chuyên môn hoặc hợp tác kinh doanh, thực hiện hoạt động xây dựng tiêu chuẩn trước hết để cung cấp giải pháp kỹ thuật cho những vấn đề quan tâm chung của các thành viên nội bộ.
Mục đích của hoạt động xây dựng tiêu chuẩn của các SDO cũng rất đa dạng. Ví dụ: các hội khoa học và nghề nghiệp như ASME, Hội Kỹ sư an toàn Hoa Kỳ (ASSE),… xây dựng tiêu chuẩn với mục đích phục vụ cho các hoạt động nghề nghiệp của mình; các hiệp hội thương mại như Hiệp hội Viễn thông (TIA), AIA,… xây dựng tiêu chuẩn cho các sản phẩm do các công ty thành viên của họ sản xuất – chế tạo hoặc có nhu cầu sử dụng; các tổ chức như IEEE, Hiệp hội Điện tử (EIA),.. xây dựng tiêu chuẩn để áp dụng cho nhiều ngành công nghiệp; trong khi hoạt động xây dựng tiêu chuẩn là hoạt động chính của ASTM International thì UL coi hoạt động xây dựng tiêu chuẩn, về mặt logic là hoạt động bổ sung cần thiết cho hoạt động chính (hoạt động đánh giá sự phù hợp) của tổ chức này.
Sự quan tâm tham gia của rất nhiều tổ chức có liên quan đối với hoạt động xây dựng tiêu chuẩn đã chứng tỏ vai trò và tác động to lớn của tiêu chuẩn đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh và dịch vụ ở Hoa Kỳ. Phù hợp với bản chất và cơ chế của nền kinh tế Hoa Kỳ, hoạt động tiêu chuẩn hóa của nước này là hoạt động định hướng vào việc đáp ứng các nhu cầu rất đa dạng của thị trường theo cách tiếp cận “từ dưới lên’’. Đây là cách tiếp cận khác biệt với cách tiếp cận “từ trên xuống’’ đang được vận dụng ở nhiều nước khác. Chính vì vậy, nhiều nước đã cho rằng Hoa Kỳ không có hệ thống tiêu chuẩn hóa bởi vì mặc dù Hoa Kỳ có rất nhiều các tổ chức tiêu chuẩn và tổ chức có hoạt động tiêu chuẩn nhưng những tổ chức hoạt động tự phát, không có sự liên kết mang tính hệ thống và chịu sự điều phối của bất kỳ một thực thể nào.
Một số quy định trong quản lý nhà nước về chất lượng tại Hoa Kỳ
Như ở hầu hết các nước phát triển, các quy định về kỹ thuật ở Hoa Kỳ được áp dụng vì các mục đích an toàn sức khỏe đối với những sản phẩm nhập khẩu với số lượng lớn. Những sản phẩm này bao gồm: thực phẩm, đồ uống, thuốc lá, mỹ phẩm, thuốc, thiết bị y tế, các máy X – quang và các xe có động cơ lớn. Nói chung, các hàng hóa được bán trên thị trường Hoa Kỳ dù là sản phẩm nội địa hay nhập khẩu đều phải đáp ứng được những đòi hỏi của Nhà nước về nhãn hiệu, độ an toàn và đảm bảo sức khỏe. Nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm đối với các yêu cầu của sản phẩm theo quy định trước khi đưa sản phẩm ra thị trường. Các cơ quan chức năng sẽ tiến hành những biện pháp cưỡng chế nếu những quy định trên vi phạm.
Cục Hải quan Hoa Kỳ chịu trách nhiệm thi hành các quy định kỹ thuật tại cửa khẩu, phối hợp với các cơ quan chịu trách nhiệm đối với sản phẩm quy định, các mặt hàng nhập khẩu có thể bị từ chối không được nhập khẩu nếu chúng không đáp ứng được một tiêu chuẩn, quy định nào đó.
Những lĩnh vực Hoa Kỳ đặc biệt quan tâm bao gồm thực phẩm và sản phẩm nông nghiệp biến đổi gen, tiết kiệm năng lượng đối với điều hòa nhiệt độ, bình đun nước và các máy móc khác, chất phụ gia xăng MTBE, các sản phẩm hữu cơ, ghi nhãn đối với thịt nhập khẩu, cá ngừ, thuốc lá và nông sản khác.
Các quy định của tiểu bang cũng phổ biến ở một số ngành dịch vụ kể cả ngành kế toán và bảo hiểm.
Việc đánh giá sự phù hợp của hàng hóa hay dịch vụ với các quy định về tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật có thể do chính quyền liên bang, bang hay chính quyền địa phương, hoặc một cơ quan kiểm tra độc lập do người cung cấp (người sản xuất hay người nhập khẩu) thực hiện. Hệ thống đánh giá sự phù hợp của Hoa Kỳ đặc biệt ở chỗ việc đánh giá sự phù hợp với tiêu chuẩn căn cứ chủ yếu vào sự tự khai báo của người cung cấp và nói rộng ra là được thực hiện thông qua Luật về trách nhiệm đối với sản phẩm. Đối với đánh giá về quy định kỹ thuật thì mỗi cơ quan có một cách tiếp cận khác nhau.
Có thể nói vai trò người tiêu dùng đối với hoạt động quản lý chất lượng hoàng hóa ở Hoa Kỳ là rất lớn, người tiêu dùng Hoa Kỳ có thể yêu cầu hoặc khởi kiện theo các nội dung sau:
Một số quy định mới về kiểm soát chất lượng hàng hóa tại Hoa Kỳ, hàng tiêu dùng xuất khẩu phải hợp chuẩn – Quy định mới của Hoa Kỳ về an toàn sản phẩm tiêu dùng.
Phần lớn những sản phẩm nhập khẩu vào thị trường Hoa Kỳ đều là những sản phẩm thiết yếu cho cuộc sống của người dân. Hoa Kỳ hiện đang nhập khẩu khoảng 15.000 loại sản phẩm, hàng hóa tiêu dùng từ khắp nơi trên thế giới [ ]. Vì vậy, nếu các nhà sản xuất không chú ý đến những quy định mới về an toàn sản phẩm tiêu dùng mới của Hoa Kỳ, thì sẽ có nguy cơ không được chấp nhận đưa vào lãnh thổ Hoa Kỳ.
Hoa Kỳ đã ban hành đạo Luật Cải tiến an toàn sản phẩm tiêu dùng năm 2008 (CPSIA) để tạo ra một môi trường đảm bảo an toàn sản phẩm tiêu dùng được sản xuất và nhập khẩu từ nhiều nước khác nhau trên thế giới vào thị trường Hoa Kỳ. Theo đạo luật mới này, những sản phẩm tiêu dùng có kiểm soát muốn được thông quan nhập khẩu vào thị trường Hoa Kỳ, cần phải có giấy chứng nhận Hợp chuẩn tổng quát đối với mỗi chuyến hàng.
Vấn đề đặt ra là các nhà sản xuất, kinh doanh cần khẳng định được uy tín và tên tuổi của những hàng hóa sản xuất tại các quốc gia thông qua việc đảm bảo các tiêu chuẩn an toàn theo đạo luật CPSIA. Nếu như trước đây CPSIA chỉ chứng nhận cho những sản phẩm tiêu dùng đạt tiêu chuẩn an toàn theo các đạo Luật an toàn sản phẩm tiêu dùng thì nay CPSIA mở rộng thêm sang các sản phẩm tiêu dùng phải chịu tiêu chuẩn an toàn theo các đạo Luật các chất gây hại liên bang như: vải sợi dễ cháy, bao bì ngăn ngừa nhiễm độc, an toàn hồ bơi và hồ nước massage, ngăn ngừa phòng xăng cho trẻ em, an toàn tủ lạnh.
Hiện, Hoa Kỳ phân loại nhiều dòng hàng của các nước trên thế giới khi xuất khẩu vào Hoa Kỳ, yêu cầu giữa các quốc gia là khác nhau, ví dụ việc quy định hàng hóa nhập khẩu từ Nhật Bản, Hàn Quốc khác với các quy định cho các nước đang phát triển như Việt Nam, Trung Quốc, Thái Lan… các sản phẩm từ các nước đang phát triển phải được chứng nhận đảm bảo bằng Giấy chứng nhận phù hợp tiêu chuẩn đối với từng danh mục hàng hóa cụ thể.
Nếu quan niệm Luật an toàn sản phẩm tiêu dùng chỉ nên áp dụng trong các nhà nhập khẩu Hoa Kỳ thì không đúng, mà sâu xa hơn, chính những nhà sản xuất ra sản phẩm trên thế giới phải quan tâm để đáp ứng yêu cầu của khách hàng. Kể từ ngày 12/11/2008, nếu sản phẩm không có giấy chứng nhận Hợp chuẩn tổng quát sẽ không thể nhập khẩu hay phân phối để mua bán ở Hoa Kỳ. Các sản phẩm nhập khẩu sẽ bị Hải quan Hoa Kỳ tiêu huỷ ngay nếu vi phạm các yêu cầu của CPSC (U.S. Consumer Product Safety Commission), thay vì xuất trả lại về nơi đã xuất hàng đi CPSIA (Consumer Product Safety Improvement Act) yêu cầu tăng cường thử nghiệm sản phẩm để cấp chứng nhận Hợp chuẩn tổng quát cho các sản phẩm tiêu dùng có kiểm soát và yêu cầu thử nghiệm bởi bên thứ 3 đối với các sản phẩm cho trẻ em.
Theo quy định, Hoa Kỳ đã trao thẩm quyền cho CPSC kiểm soát đối với sản phẩm tiêu dùng nên chỉ có CPSC mới có thể công nhận phòng thí nghiệm đạt chuẩn. Do đó, các sản phẩm tiêu dùng có thể được thử nghiệm tại cơ quan đánh giá hợp chuẩn độc lập trên toàn thế giới do CPSC công nhận, dựa trên tiêu chí cơ bản là cơ quan đánh giá hợp chuẩn phải đạt chứng nhận ISO 17025 theo tiêu chuẩn của ILAC-MRA.
CPSC phân phòng thử nghiệm thành 3 loại gồm Phòng thử nghiệm thương mại độc lập, Phòng thử nghiệm có liên quan đến nhà sản xuất và Phòng thử nghiệm của Chính phủ (do Chính phủ sở hữu toàn phần hoặc một phần). Trong đó, Nghị viện Hoa Kỳ yêu cầu CPSC quan tâm hơn đến loại phòng thử nghiệm của Chính phủ và phòng thử nghiệm liên quan đến nhà sản xuất. Vì vậy, các phòng thử nghiệm thương mại chỉ cần đạt chứng nhận ISO 17025 của ILAC-MRA là được CPSC công nhận kết quả thử nghiệm, còn phòng thử nghiệm liên quan đến nhà sản xuất và phòng thử nghiệm của Chính phủ cũng phải đáp ứng các yêu cầu khác của Luật thì mới được CPSC công nhận.
Các doanh nghiệp muốn nhập khẩu vào thị trường Hoa Kỳ không nhất thiết phải cần một cơ quan đánh giá hợp chuẩn ở Hoa Kỳ, mà có thể chọn một cơ quan đánh giá phù hợp tiêu chuẩn tại nước sở tại đã đạt tiêu chuẩn trong danh sách các phòng thử nghiệm được CPSC công nhận. Việc xem xét kết quả thử nghiệm tại bất kỳ cơ quan đánh giá hợp chuẩn nào được CPSC công nhận đều được đánh giá tương đương nhau. Chính phủ Mỹ có thể ra lệnh tiêu hủy sản phẩm nếu vi phạm. Việc kiểm định và cấp giấy chứng nhận đạt chuẩn phải được thực hiện bởi một cơ quan đánh giá độc lập do CPSC công nhận. Giấy chứng nhận này phải kèm theo sản phẩm hay chuyến hàng xuất khẩu sản phẩm và phải có sẵn để cho CPSC và Hải quan Hoa Kỳ kiểm tra khi có yêu cầu.
Đối với sản phẩm đồ gỗ nhập khẩu tương đối dễ, không cần xin giấy phép nhập khẩu hay một một loại giấy tờ đặc biệt nào. Tuy nhiên, mặt hàng này cũng có một số quy định khá chặt chẽ đối với các sản phẩm nội thất dành cho trẻ em, đồ nội thất có thành phần dệt và đồ nội thất chiếu sáng. Cụ thể, đối với các loại giường cũi cho trẻ em, có những quy định rất chặt chẽ liên quan đến chiều cao của thanh bao quanh, khoảng cách giữa các bộ phận của cũi, kích cỡ bên trong, chi tiết hoàn thiện, các linh kiện bằng kim loại và phải có hướng dẫn tháo lắp đối với những bộ phận tháo ghép.
Ngoài ra, nhà nhập khẩu các loại cũi cho trẻ em phải duy trì hồ sơ lưu trữ trong vòng 3 năm kể từ ngày sản xuất hoặc nhập khẩu sản phẩm này. Hộp các-tông đóng gói cũi và trên cũi phải dán nhãn với những thông tin: tên, địa điểm của nhà sản xuất, nhập khẩu, phân phối hoặc bán hàng… Nhãn hàng phải lưu ý người sử dụng dùng các loại đệm với kích cỡ cụ thể cao bao nhiêu, dài bao nhiêu, rộng bao nhiêu và lưu ý này phải viết bằng chữ hoa với chiều cao ít nhất là 1/4 inch và phải rõ ràng, dễ đọc, tương phản với nền chữ. Nhãn phải đảm bảo không dễ bị tẩy xoá, mất dấu và tồn tại lâu dài cùng với sản phẩm.